شهر زیرزمینی کاریز کیش که با نام‌های قنات کیش و کاریز کیش نیز خوانده می شود، یکی از جاذبه‌های گردشگری و تاریخی جزیره کیش است که بیش از ۲۵۰۰ سال قدمت دارد و از آن زمان تا روزگاری نه‌چندان دور، آب شیرین ساکنان جزیره را تامین می‌کرده، ولی اکنون به یک شهر زیرزمینی شگفت‌انگیز بدل شده که بیش از ۱۰۰۰۰ مترمربع وسعت دارد. این مجموعه، هرگز یک شهر زیرزمینی تاریخی نبوده و در اصل شبکه‌ای از مسیرهای زیرزمینی است که توسط ایرانیان برای هدایت آب حفر شده است. این قنات در عمق ۱۶ متری زیر زمین قرارگرفته است و سقف آن پوشیده از صدف و مرجان‌هایی است که به نظر کارشناسان قدمتی معادل ۲۷۰ تا ۵۷۰ میلیون سال دارد.
شهر زیرزمینی کاریز در کیش یکی از مقاصد گردشگری تاریخی در این جزیره است که قدمتی حدود ۲۵۰۰ سال قدمت داشته و نمونه از هنر و تبهر معماران ایرانی در آن زمان بوده است، که این روزها تبدیل به مقصدی دیدنی و تفریحی شده است. ویژگی های منحصر به فرد این ساختار زیرزمینی از جمله مرجانی بودن، جریان آب شیرین، هوای خنک در زیر زمین و سقف مرجانی مملو از فسیل های با قدمت بسیار بالا، این جاذبه را در زمره ی مهم ترین جاذبه های ایران و حتی جهان قرار می دهد.
امروزه مجموعه قنات با تغيير كاربري به يک شهر زيرزميني شگفت‌انگيز بدل شده که بيش از ۱۰۰۰۰ متر مربع وسعت دارد و اکنون کاريز کيش خوانده مي‌شود.کارگزاران با تجربه زحمت تمام طراحي ها را کشيده و مي کوشند تا در پروژه بازسازي قنات کيش (کاريزکيش) ضمن حفظ بافت تاريخي آن کاربري هاي جديدي از اين شهر زير زميني بدست آورند.
شهر زير زميني کاريز در فاز يک خود به قسمت هاي مختلف از جمله غرفه هاي صنايع دستي ايران و جهان، رستوران سنتي و جديد، موزه سالن آمفي تئاتر سالن کنفرانس، گالري هاي هنري تقسيم و قابل بهره برداري خواهد بود. شهر کاريز در عمق ۱۶ متري زير زمين قرار دارد.
یکی از مواردی که سبب شده تا کاریز کیش پر اهمیت شود و تمایزی ویژه با دیگری شهرهای زیرزمینی ایران داشته باشد، سقف مرجانی آن است که زمانی بستر آب دریا بوده و قطر آن به ۷ متر می رسد. این سقف پر از صدف و آبزیانی است که به صورت فسیل در آمده اند و به راحتی می توانید آنها را مشاهده کنید.با توجه به آزمایش های انجام شده در دانشگاه مونیخ آلمان بر روی تعدادی از این فسیل ها، قدمت این سقف را بین ۵۳ تا ۵۷۰ میلیون سال نشان می دهند و حکایت از عمر بالای این سقف دارند.
لاک پشت با قدمت بیش از صدها میلیون سال بازدید از موزه خلیج فارس پایاب کهن کاریز لایه های مختلف زمین چاه های کاریز
این کاریز در ابتدا دارای دو رشته است که از دو سوی جزیره، منطقه صفین و باغو سرچشمه می گیرند. این رشته ها پس از پیمودن مسیری مشخص به محل فعلی مجموعه فرهنگی سیاحتی شهر زیرزمینی کیش می رسند و به سه رشته تبدیل می گردند. آب پس از این محل در یک رشته، جریان پیدا کرده و به شهر قدیمی حریره منتهی می شود که در انتهای مسیر بازدید از کاریز کیش قابل مشاهده است. در طول مسیر گذر آب، ۲۷۴ حلقه چاه برای برداشت آب به چشم می خورد که تعداد ۷۴ چاه در مجموعه کاریز کیش قرار دارد. وجود این تعداد چاه در مسیر یک قنات، حکایت از این دارد که در این کاریز، آب هم به صورت ساکن بوده و هم به سمت مظهر کاریز جریان و حرکت داشته است. اگر به هنگام بازدید به سقف کاریز نگاه کنید، یکی از حلقه های چاه را که اخیرا در لایه مرجانی به ضخامت هفت متر ایجاد شده را می بینید که فرمی مخروطی دارد.
کارگزاران شهر زير زميني بر اين باورند که دو ويژگي کاريز را در فهرست ابنيه جهاني در خواهد آورد. اول اينکه کاريز در دل تنها جزيره مرجاني دنيا واقع است. دوم آنکه تنها بنايي است که سقف مملو از صدفها و مرجانهاي طبيعي است. صدفها و مرجان هايي که براي بازديد آنها دو راه وجود داشته، بازديد از موزه هاي طبيعي يا غواصي در آبهاي آزاد و اکنون کاريز فصلي جديد و استثنايي در پيش روي تمامي دوستداران طبيعت گشوده که بي واسطه خواهند توانست از بزرگترين مجموعه مرجاني بازديد کنند.
گفتني است که خاک هاي برداشت شده از کاريز داراي خواص درماني زيادي است که در ” گل درماني” استفاده هاي فراوان خواهد داشت. اين امر همراه با خدمات گوناگوني همچون تاسيس مراکز اقامتي ، تجاري و تفريحي در زميني معادل ۶۰۰۰۰ متر مربع در روي زمين کاريز احداث خواهد گرديد. زمين سطحي کاريز به پارک وسيعي بدل خواهد شد که داراي دو تپه مرتفع خواهد بود. اين تپه ها از خاک هاي برداشت شده زير زمين ساخته شده و به چشم انداز بي نظير جزيره کيش دل خواهد شد.
آب موجود در کاریز کیش حاصل از بارندگی های فصلی است که در این منطقه رخ می دهد. مرجان های موجود در مسیر آب های کاریز سبب تصفیه شدن آب می شوند و در لایه گل مارن ذخیره می شود تا در قنات جریان یابد. ساکنان این منطقه از این آب گوارا مصرف کی می کرده اند و یا آن را با محصولات دیگر مواضه می کردند، چرا که در حدود قرون پنجم و ششم هجری، جزیره کیش مرکز تجارت خلیج فارس و دریای عمان به شمار می رفت و آب آشامیدنی آن نزد کشورهای حاشیه خلیج فارس از ارزش بسیار بالایی برخوردار بود.
نکته قابل توجه اين است که اين کاريز ها به طوري استادانه و ماهرانه به دست ايرانيان باستان حفاري شده که با شيبي ملايم در طول پانزده کيلومتر حرکت، هم از آب آن جهت آبياري استفاده شده و هم امکان برداشتن آن با چيزي شبيه به دلو نيز فراهم بوده است. پايابها مکاني پيش بيني شده براي فراهم شدن امکان برداشتن آب از کاريز است که در طول مسير کاريز شش پاياب وجود دارد که يکي از آنها در مجموعه فرهنگي سياحتي شهر زيرزميني کيش موجود و قابل مشاهده است.
از مهمترین ویژگی های شهر زیرزمینی کاریز در کیش هوای خنکی است که به طور دائم در آن موج می زند و در طول سال تغییری نمی کند، بنابراین هیچ فرقی ندارد که چه فصلی از سال می خواهید برای بازدید از آن بروید زیرا همیشه خنک است. همین هوای معتدل سبب شده تا آب در دمای مناسبی بنماند و کیفیت آن را برای شرب حفظ شود.تا مدت ها این قنات، جاذبه ای برای مسافران و گردشگران نداشت و از آن استفاده ای نمی شد، اما به مرور زمان، توجه مردم به سمت آب شیرین و هوای معتدل و خنک و مخصوصا بافت فسیلی سنگ های مرجانی، جلب شد و سرمایه گذاران بسیاری را برای، سرمایه گذاری بر روی این اثر تاریخی ترغیب کرد.تا این که بالاخره در شهریور ماه سال ۱۳۷۸، با مشارکت سرمایه گذاران و توجه مردم، این مجموعه ی تاریخی مجددا احیا شد اما این بار در نه در نقش یک قنات بلکه در نقش شهری تاریخی و باستانی، پذیرای حضور گردشگران و بازدیدکنندگان از سراسر ایران و جهان شد.ماجرای مرمت از اینجا شروع شد که فردی به نام مهندس حاجی حسینی که یک ایرانی مقیم آلمان بود، پس از ۳۲ سال دوری از وطن، به ایران بازگشت و این قنات را مورد بررسی قرار داد.مهندس حاجی حسینی با بودجه سرمایه گذار خصوصی، توانست پروژه ی احیای این کاریز را کلید بزند و این بنا را مجددا با استفاده از اصول معماری ایرانی، مرمت نماید.
آزمايشهاي انجام شده در دانشگاه مونيخ آلمان بر روي فسيلهايي كه از سقف مرجاني تونل به دست آمده نشان مي دهد اين سقف بين ۵۳ تا ۵۷۰ ميليون سال قدمت دارد و شناسنامه انواع مختلف آن در موزه شهر زير زميني کيش (کاريز) به نمايش گذاشته خواهد شد. اگر با دقت بيشتري به اين فسيلها نگاه كنيد لاك‌پشتي را مي‌بينيد كه از ۵۷۰ ميليون سال قبل خود را براي امروز ما جاودانه كرده است.
در گذشته دور اهالي بومي نشين جزيره کوزه به دوش از اين محل آّب شرب خود را تامين مي کرده اند. قدمت اين پايابها به بيش از ۸۰۰ سال مي رسد. در گذشته دور ، به خصوص قرون پنجم و ششم هجري که جزيره کيش مرکز تجارت خليج فارس و درياي عمان بوده آب آشاميدني جزيره کيش براي مصرف کشورهاي حاشيه خليج فارس از ارزش بسيار بالايي برخوردار بوده است.
